Przedawnienie roszczeń w międzynarodowym obrocie gospodarczym - Wielka Brytania

O przedawnieniu wierzytelności w polskim prawie cywilnym wypowiadano się już wielokrotnie. Zagadnienie przedawnienia wierzytelności obecnie nie sprawia zbyt wiele problemów, co prawda co jakiś czas pojawiają się trudne pytania, które rozstrzygane są w wyższych instancjach lub na poziomie konstytucyjności przepisów, jednak w porównaniu ze stanem sprzed kilku lat wątpliwości jest bardzo mało.

Wielu prawników napisało też swoje opracowania dla sektora MŚP oraz dla przeciętnego Kowalskiego do którego zgłosiła się firma windykacyjna X z roszczeniem zapłaty należności sprzed trzech lat. Żyjemy jednak w czasach coraz bardziej globalnych i poza tym, że dokonujemy zakupów internetowych na całym świecie, to w związku z integracją europejską coraz chętniej handlujemy z krajami z zachodu (ze wschodu również, głównie z tego powodu, że nasi wschodni sąsiedzi nie za bardzo rozumieją o co chodzi z mrzonką globalnego kryzysu finansowego). W takiej sytuacji warto mieć również świadomość, jak regulowane są kwestie przedawnienia w innych krajach.

Kwestią problematyczna są rozwiązania stosowane w krajach systemu common law (w Europie kontynentalnej, w większości sprawy przedawnienia roszczeń są dość jaskrawe i rzadko kiedy budzą wątpliwości. Kraje arabskie z kolei nie mają w ogóle problemów związanych z badaniem kwestii przedawnienia - w prawie krajów islamskich instytucja przedawnienia nie istnieje. Jednym z ważniejszych aktów prawnych regulujących zagadnienia związane z międzynarodowym obrotem gospodarczym (międzynarodowym prawem prywatnym) jest w Polsce ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe.

Zgodnie z jej postanowieniami art. 4 ustawy w przypadkach przewidzianych w ustawie można dokonać wyboru prawa właściwego, przy czym wybór ten powinien być wyraźny lub w sposób jednoznaczny wynikać z okoliczności sprawy, chyba że przepis dopuszczający wybór prawa stanowi inaczej. Wybór prawa dokonany po powstaniu stosunku prawnego nie narusza praw osób trzecich. Jeżeli przy dokonaniu czynności prawnej, a przed wyborem prawa zostały dopełnione wymagania w zakresie formy przewidziane przez prawo właściwe dla formy tej czynności, jej ważność nie może być podważana na podstawie prawa, któremu ta czynność podlega w wyniku wyboru prawa. Oznacza to, że w sprawach transakcji transgranicznych można stosować nie tylko prawo Polskie ale również i prawa innych krajów i odwrotnie, kraje obce mogą w sporach międzynarodowych stosować prawo polskie.

Wyłączenie tej możliwości następuje w przypadku, gdy prawo obce narusza prawo krajowe. Zgodnie z treścią art. 18 ustawy jeżeli osoba prawna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy, że ma zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone. Ma to szczególne znaczenie w przypadku funkcjonujących poza granicami kraju ojczystego oddziałów i filii przedsiębiorstwa. Co zaś dotyczy samych zobowiązań to, zgodnie z treścią art. 32 ustawy zobowiązanie z jednostronnej czynności prawnej podlega prawu wybranemu przez osobę dokonującą tej czynności. Od chwili gdy obie strony takiego zobowiązania są zindywidualizowane, wybór prawa, jego zmiana lub uchylenie wymagają porozumienia obu stron tego stosunku. W razie braku wyboru prawa zobowiązanie z jednostronnej czynności prawnej podlega prawu państwa, w którym osoba dokonująca czynności prawnej ma miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę. Jeżeli z okoliczności wynika, że zobowiązanie pozostaje w ściślejszym związku z prawem innego państwa, stosuje się prawo tego państwa.

Przedawnienie roszczeń - Anglia

W prawie państw common law kwestia ostrej definicji przedawnienia roszczeń nie jest tak oczywista jak w krajach Europy kontynentalnej. W prawie angielskim kwestie przedawnienia reguluje akt prawny o nazwie Limitation Act z roku 1980 oraz Consumer Protection Act z roku 1987. Istotnym i problematycznym zagadnieniem w prawie angielskim jest termin od którego liczy się bieg przedawnienia roszczenia, w angielskim systemie prawnym przyjęto, że rozpoczyna się od chwili powstania zdarzenia powodującego roszczenie, dla zobowiązań umownych jest to termin naruszenia postanowień umownych (w przypadku braku zapłaty należności z rachunku lub faktury VAT, termin w którym zobowiązany miał dokonać płatności), w przypadku natomiast szkód, roszczeń deliktowych jest to termin, w którym odkryto szkodę. Ma to znaczenie w przypadkach gdy przed poszkodowanym ukryto lub zatajono fakty mogące potwierdzać istnienie szkody.

Terminy przedawnienia roszczeń nie są zbyt precyzyjne w prawie angielskim, zaś w wielu przypadkach lex specialis jest bardzo różnorodne, jednak dla roszczeń deliktowych oraz umownych termin przedawnienia wynosi sześć lat, roszczenia o odszkodowanie bądź roszczenia za szkody na osobie oraz szkody wyrządzone wobec ochrony praw konsumentów przedawniają się z upływem trzech lat. W Anglii pracuje się nad uproszczeniem przepisów dotyczących przedawnienia, zgodnie z postulatami wysuwanymi przez angielskiego legislatora będą funkcjonowały dwa terminy przedawnienia roszczeń: trzyletni oraz dziesięcioletni. Ponadto system angielski posiada kilka charakterystycznych cech: dąży się do skracania terminów przedawnienia, roszczenie staje się wymagalne z chwilą kiedy osoba uprawniona dowiedziała się o podstawach roszczenia, w przypadku gdy roszczenie stało się wymagalne odpowiedzialność dłużnika jest nieograniczona w czasie (wygaśnięcie prawa do roszczenia następuje po piętnastu latach), w niektórych przypadkach Sąd ma prawo uchylenia przedawnienia - nie uwzględnienia upływu biegu przedawnienia.

Przedawnienie roszczeń - Szkocja

Prawo szkockie przewiduje dwa rodzaje terminów przedawnienia roszczeń, pierwsze mają skutki materialne (prescription) drugie formalne (limitation), te ostatnie powodują, brak możliwości do dochodzenia roszczenia. Skutki materialne z kolei dzielą się na trzy rodzaje: pozytywne skutki materialne, które powodują nabycie prawa; krótkie negatywne skutki materialne, które przesuwają ciężar dowodu z jednej strony na drugą lecz nie mają wpływu na istnienie prawa (wierzytelności); oraz długie negatywne skutki, które powodują całkowite wygaśnięcie prawa. Kwestie przedawnienia roszczeń zostały uregulowane w szkockim prawie przez akt prawny The prescription and Limitation (Scotland) Act (PLSA) z 1973 r. W przypadku upływu terminu przedawnienia, traci się do niego prawo. W większości roszczeń umownych oraz deliktowych termin przedawnienia wynosi lat 5. Dla roszczeń dotyczących szkody na osobie, zniesławienia oraz roszczeń o odszkodowanie za szkodę wyrządzona przez produkt wadliwy stosuje się inne, bardziej skomplikowane terminy przedawnienia.

Tzw. krótki okres przedawnienia (5 lat) nie rozpoczyna się jeżeli powód nie prowadził czynności w stosunku do dłużnika w przypadku, gdy był niezdolny do wniesienia pozwu. Bieg terminu ulega wstrzymaniu z chwilą wniesienia pozwu przez powoda, w przypadku uznania długu oraz w chwili częściowej spłaty wierzytelności. Uznanie wierzytelności musi być w formie pisemnej zaś jego treść musi jednoznacznie stwierdzać, że zobowiązany roszczenie uznaje.

Długi termin przedawnienia wynosi lat 20 i rozpoczyna się, z chwilą wymagalności roszczenia. Bieg terminu jest również przerywany w przypadku uznania wierzytelności lub częściowego spełnienia roszczenia. Z zakresu normowania objętego przez PLSA wyłączono roszczenia dotyczące szkody na osobie, które przedawniają się z upływem trzech lat, roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną przez zniesławienie przedawniają się również z upływem lat trzech z tym, że termin przedawnienia rozpoczyna się z chwilą gdy pokrzywdzony dowie się o zniesławieniu. Niektóre roszczenia w prawie szkockim nie przedawniają się.

W krajach common law przedawnienie ma charakter instytucji procesowej. Przedawnienie nie dotyczy prawa - nie podlega systemowi właściwemu do oceny tego prawa, lecz roszczenia. Procesowe ujęcie przedawnienia stwarzało w prawie państw systemu common law kolizje prawne. Skwalifikowanie przedawnienia jako uprawnienia procesowego sprawiało, że sądy angielskie uznawały roszczenia, w których zapadły orzeczenia sądów innych krajów, jeżeli powodem przegranej powoda było przedawnienie. W przypadku jednak obcych krajów przedawnienie było instytucją materialnoprawną a nie procesową. Powodowało to więc sytuacje gdy powód pozywał dłużnika w tym kraju, w którym prawo było dla niego korzystniejsze (tzw. forum shopping).

Na wyspach brytyjskich FLPA obowiązuje w Anglii oraz w Walii, nie ma jednak zastosowania w Szkocji, jednak szkocki system prawny przewiduje w Prescription and Limitation (Scotland) Act w wersji z 1984 r. regulacje analogiczne do tych z FLPA.

Angielskie prawo prywatne międzynarodowe dopuszcza zbieg odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej. Ostateczna decyzja zależy jednak od uregulowania tego zagadnienia w statucie deliktowym i kontraktowym. Jeśli zbieg jest dopuszczalny oraz jeśli powód nie określi charakteru swojego roszczenia, sąd zastosuje system dający lepszą ochronę powodowi.

Autor: Marcin Łysuniec