Kurator - sposób na dłużnika nieznanego z miejsca pobytu lub zamieszkania

Problemy z ustalaniem miejsca zamieszkania dłużnika mają charakter rzeczywisty i zapewne wielu wierzycieli w ich obliczu rezygnuje z dochodzenia zapłaty wierzytelności na drodze sądowej, zwłaszcza gdy kwota zadłużenia nie jest znaczna.

W artykule pt. „CEIDG - miało być pięknie, wyszło jak zwykle” sygnalizowaliśmy problemy, jakie wiążą się uzyskiwaniem informacji o miejscu zamieszkania dłużnika będącego przedsiębiorcą na potrzeby postępowania sądowego w sprawie o zapłatę. Chociaż unormowania dotyczące zasad ewidencji i zakresu udostępniania informacji o przedsiębiorcach są wyjątkowo ułomne, wierzyciele nie są pozbawieni możliwości dochodzenia swoich praw w sądzie.

W praktyce stan faktyczny najczęściej przedstawia się następująco. Przedsiębiorca nabywa towar lub zamawia usługę, za którą następnie nie płaci. Sprzedaż towaru lub wyświadczenie usługi udokumentowane jest przez wierzyciela fakturą VAT lub rachunkiem, najczęściej z podpisem nabywcy. Dłużnik z czasem przestaje być osiągalny w dotychczasowym miejscu prowadzenia działalności gospodarczej a wierzyciel chcąc wystąpić do sądu z powództwem o zapłatę musi wskazać jego adres zamieszkania. Adres ten widnieje w CEIDG tylko wówczas, gdy stanowi miejsce lub jedno z miejsc prowadzenia działalności (lub jako adres dla doręczeń). W wielu przypadkach wierzyciel nie będzie więc posiadał wiedzy o adresie zamieszkania lub pobytu dłużnika. Co w takiej sytuacji wierzyciel powinien zrobić?

Rozwiązań jest kilka. Wielu zdesperowanych przedsiębiorców zdecyduje się zapewne na skorzystanie z usług agencji detektywistycznych, co nie zawsze jest rozwiązaniem dobrym, jak również tanim. Poza tym, nie ma żadnej gwarancji, że detektyw lub ktokolwiek inny zdoła pozyskać potrzebne informacje, natomiast za wszystkie lub niektóre z podjętych działań i tak trzeba będzie zapłacić (względnie liczyć się z utratą wniesionej zaliczki). Dobrym rozwiązaniem jest zlecenie dochodzenia zapłaty wierzytelności firmie windykacyjnej w zamian za ustalone wynagrodzenie prowizyjne, nawet jeżeli miałoby się to dodatkowo wiązać z koniecznością pokrycia kosztów pozyskania informacji o dłużniku z odpowiednich rejestrów. Warto jednak wiedzieć, że nie musimy wcale znać adresu zamieszkania dłużnika aby uzyskać prawomocne orzeczenie sądu zasądzające należność, gdyż w pewnych sytuacjach nie będzie to stanowiło przeszkody do rozpoznania sprawy przez sąd. Wystarczy jedynie przed sądem uprawdopodobnić, że miejsce zamieszkania lub pobytu dłużnika nie jest znane. Sąd na wniosek powoda wyznaczy w takiej sytuacji kuratora, czyli osobę, która będzie zastępowała dłużnika w procesie i której doręczana będzie korespondencja.

Możliwość ustanowienia kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu lub zamieszkania przewiduje art. 144 § 1 k.p.c., zgodnie z którym przewodniczący (składu orzekającego) ustanowi kuratora, jeżeli wnioskodawca (powód) uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane. Jak wskazuje powołany przepis, ustanowienie kuratora jest uzależnione od uprawdopodobnienia, że miejsce zamieszkania lub pobytu dłużnika nie jest znane. Ciężar uprawdopodobnienia spoczywa na powodzie składającym wniosek o jego ustanowienie. W większości przypadków wystarczy przedłożyć wraz z wnioskiem o ustanowienie kuratora dokumenty potwierdzające, że nie udało się pozyskać informacji o miejscu zamieszkania dłużnika w gminnych zasobach ewidencyjnych lub rejestrze PESEL. Sąd może sobie także zażyczyć udzielenia przez powoda innych istotnych informacji lub złożenia wyjaśnień (np. wskazania kandydata na kuratora spośród członków rodziny dłużnika itp.). Oczywiście wierzyciel nie musi posiadać jakichkolwiek dodatkowych informacji na temat dłużnika.

Gdy ostatecznie uda się już przekonać sąd, że miejsce pobytu dłużnika nie jest znane, sąd wyznaczy kuratora, którym może być profesjonalny pełnomocnik (np. adwokat), pracownik sądu lub członek rodziny dłużnika (jeżeli uda się takowego ustalić). Wierzyciel musi się jednak liczyć z tym, że zostanie wezwany do uiszczenia zaliczki na poczet wynagrodzenia kuratora. Wysokość wynagrodzenia jest ustalana w oparciu o Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów. W większości przypadków będzie ono ustalone według przepisów określających opłaty za czynności zespołów adwokackich. Wysokość wynagrodzenia kuratorów będących adwokatami nie może przekraczać stawek zasadniczego wynagrodzenia przewidzianego tymi przepisami, a wysokość wynagrodzenia innych kuratorów - 50% tych stawek. Wypłata przyznanego kuratorowi wynagrodzenia następuje na podstawie postanowienia sądu rozpoznającego sprawę z zaliczki złożonej na pokrycie wydatków lub z funduszów Skarbu Państwa, gdy strona, na której wniosek ustanowiono kuratora, jest zwolniona od kosztów sądowych. Ostatecznie jednak koszty związane z działalnością kuratora dłużnik zobowiązany jest zwrócić powodowi.

Pozytywnym aspektem ustanowienia kuratora (zwłaszcza w przypadku spraw spornych) jest to, że zazwyczaj nie angażuje się on nadmiernie w sprawę natomiast uzyskane przez wierzyciela korzystne orzeczenie sądu jest traktowane jak każde inne i umożliwia wszczęcie postępowania egzekucyjnego na ogólnych zasadach. Co więcej, komornik może mieć znacznie mniejsze problemy z ustaleniem miejsca pobytu i źródeł dochodów dłużnika. Wierzyciel dysponuje bowiem w większości przypadków numerem NIP, który pozwala komornikowi wystąpić do organów skarbowych w celu ustalenia bieżącej aktywności podatkowej dłużnika, jak również zweryfikować jego aktualną sytuację w ZUS.

Autor: Przemysław Jamróz