Właściwość sądu to zagadnienie istotne w każdej sprawie sądowej, w tym oczywiście sprawach o zapłatę na etapie wytaczania powództwa. Nie zawsze jednak wierzyciele dokładają należytej staranności w zakresie prawidłowego ustalenia sądu właściwego do rozpoznania konkretnej sprawy.

W wielu przypadkach wynika to z niewiedzy, w pozostałych zaś z braku czasu lub zwykłego zaniedbania. Są i tacy, którzy celowo nie przywiązują do tego wagi mając świadomość, że pozew złożony do niewłaściwego sądu zostanie przez niego przekazany do właściwego. Chociaż jest to prawda, co wynika z art. 200 Kodeksu postępowania cywilnego i pozew w końcu trafi tam gdzie trzeba, zaniechanie wierzyciela lub jego pomyłka może skutkować wielomiesięczną zwłoką w rozpoznaniu sprawy a to z kolei może zniweczyć szanse na szybkie odzyskanie należności.

Dlaczego w sprawach o zapłatę prawidłowe ustalenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy jest tak istotne? Otóż dlatego, że przekazywanie pozwu przez sąd niewłaściwy do sądu właściwego może trwać tygodniami, jeśli nie miesiącami. W tym czasie dłużnik może podjąć szereg działań mających na celu udaremnienie ewentualnej egzekucji komorniczej a jeżeli nawet działań takich nie podejmie, jego sytuacja finansowa może ulec znacznemu pogorszeniu. Poza tym, wraz z upływem czasu mogą występować wobec niego z roszczeniami inni wierzyciele, zaś zbieg egzekucji będzie się wiązał z koniecznością dzielenia przez komornika kwot uzyskanych w jej toku na kilku wierzycieli. Nie ma natomiast w opisanej sytuacji ryzyka upływu terminu przedawnienia. Wniesienie pozwu do sądu niewłaściwego przerywa jego bieg, w związku z czym dłużnik nie powoła się skutecznie na zarzut, nawet jeżeli pozew wpłynie do właściwego sądu ze znacznym opóźnieniem. Potwierdzenie znajdujemy w wyroku Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 27 lipca 1973 r. sygn. akt II CR 345/73 zgodnie z którym, wniesienie pozwu do sądu rzeczowo lub miejscowo niewłaściwego jest skuteczne dla przerwania biegu przedawnienia.

Na gruncie prawa cywilnego mamy do czynienia z dwoma podstawowymi rodzajami właściwości: rzeczową i miejscową. Wyróżniamy także właściwość funkcjonalną, która w przypadku przedmiotowego zagadnienia nie ma większego znaczenia. Przytaczanie definicji właściwości sądu zaczerpniętych z literatury prawniczej wydaje się niecelowe, gdyż znacznie łatwiej je rozróżnić posługując się intuicyjnym znaczeniem pojęć.

Właściwość rzeczowa to w istocie zdolność (kompetencja) danego sądu do rozpoznania sprawy o konkretnym charakterze. Znaczenie ma więc przedmiot sporu oraz jego wysokość (wartość przedmiotu sporu). W ramach właściwości rzeczowej w sprawach o zapłatę ustalamy, czy właściwy do przyjęcia i rozpoznania pozwu będzie sąd rejonowy czy okręgowy. Czynnikiem decydującym o właściwości rzeczowej będzie wartość przedmiotu sporu (kwota dochodzonej wierzytelności). Jeżeli będzie wyższa niż 75 tys. złotych, właściwym rzeczowo będzie sąd okręgowy (wyjątek stanowią sprawy o alimenty oraz sprawy rozpatrywane w elektronicznym postępowaniu upominawczym). Wartością przedmiotu sporu jest kwota roszczenia dochodzona przez wierzyciela, do której nie wlicza się odsetek (art. 20 kpc), choć i od tej zasady przewidywane jest odstępstwo wynikające z uprawnienia wierzyciela do dokonania kapitalizacji odsetek i dochodzenia od nich dalszych odsetek. Kapitalizacja może nastąpić od dnia wytoczenia powództwa. Zgodnie z powszechnie aprobowaną uchwałą podjętą przez Sąd Najwyższy w dniu 21 października 1997 r. w składzie siedmiu sędziów (sygn. akt. III ZP 16/97), jeżeli odsetki zostały skapitalizowane w znaczeniu prawnym, czyli obliczono ich sumę za określony czas a następnie poddano je oprocentowaniu, to nie są one już odsetkami. W takiej sytuacji następuje doliczenie do świadczenia głównego sumy odpowiadającej odsetkom za dany okres i kwota ta stanowi wartość przedmiotu sporu (odsetki doliczone do kapitału, stają się kapitałem). Jeżeli natomiast wartość przedmiotu sporu jest niższa niż 75 tys. zł lub wierzyciel zamierza wytoczyć powództwo w elektronicznym postępowaniu upominawczym, właściwym rzeczowo do rozpoznania danej sprawy będzie sąd rejonowy.

Gdy ustalona została właściwość rzeczowa, konieczne jest ustalenie właściwości miejscowej, czyli mówiąc bardzo kolokwialnie, adresu sądu, do którego należy wnieść pozew. Jeżeli wierzyciel decyduje się na elektroniczne postępowanie upominawcze, jedynym (na dzień dzisiejszy) sądem miejscowo i rzeczowo właściwym jest Sąd Rejonowy Lublin - Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny (tzw. e-sąd). W pozostałych przypadkach zasada ogólna wynikająca z art. 27 § 1 kpc jest taka, iż pozew należy wnieść do sądu, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, właściwość miejscową oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce - według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce (art. 28 kpc). Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie (art 29 kpc) natomiast powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi nie będącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby (art. 30 kpc). W pewnych sytuacjach powód ma możliwość wyboru (właściwość przemienna). Przykładowo, powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy można również wytoczyć przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału (art. 33 kpc) a powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku można wytoczyć przed sąd miejsca płatności (art. 37¹. § 1 kpc).

Przy okazji problematyki ustalania właściwości miejscowej pojawia się nieraz pytanie, na ile istotne jest prawidłowe oznaczenie konkretnego wydziału sądu, do którego należy skierować pozew. Otóż z punktu widzenia powoda nieoznaczenie lub błędne oznaczenie wydziału sądu właściwego do rozpoznania pozwu nie wywołuje żadnych ujemnych skutków procesowych. W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2002 roku sygn. akt I PZ 55/02 czytamy, iż pismo powinno być bowiem wniesione do właściwego sądu, a nie do określonego wydziału tego sądu, który w zakresie swoich czynności - wg wewnętrznego podziału czynności między wydziałami - powinien podjąć dalsze czynności. W związku z tym, jedyną istotną niedogodnością z tym związaną będzie późniejsze rozpoznanie sprawy. Warto więc poświęcić dodatkowych kilka minut i skierować pozew nie tylko do właściwego miejscowo i rzeczowo sądu ale także do odpowiedniego wydziału. Ustalenie wydziału nie zawsze jest proste, stąd najlepszym sposobem na uniknięcie pomyłki jest kontakt telefoniczny z sądem. Na podstawie miejsca zamieszkania, siedziby pozwanego lub innych kryteriów sąd udzieli nam odpowiedniej informacji. Warto również wspomnieć, iż likwidacja odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych nie wiązała się z likwidacją wydziałów gospodarczych w sądach powszechnych. Wydziały te nadal funkcjonują, stąd powód przed złożeniem pozwu powinien ustalić, czy dana sprawa ma charakter gospodarczy i zaadresować lub złożyć pozew do odpowiedniego wydziału gospodarczego.

Autor: Przemysław Jamróz