W sprawach transgranicznych zdarzają się wątpliwości co do prawidłowości orzekania, szczególności właściwości miejscowej sądów innych krajów. Ogólne zasady mówią, że to od sądu krajowego zależy czy postanowienie sądu zagranicznego będzie uznawany i respektowany w Polsce.

Istnieje szereg aktów prawnych, które regulują kwestię uznawania orzeczeń sądów zagranicznych w sprawach cywilnych i handlowych.

Źródła prawa regulujące uznawanie oraz stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów państw UE w Polsce.

W Polsce wyróżnia się trzy rodzaje źródeł prawa regulujących uznanie postanowień sądów zagranicznych: są to: prawo wspólnotowe UE, umowy międzynarodowe, kodeks postępowania cywilnego.

W kilku aktach prawa wspólnotowego można znaleźć regulacje dotyczące uznania postanowień sądów zagranicznych, jednym z ważniejszych aktów tego typu jest Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z 22 grudnia 2000r. w sprawie uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 rozporządzenia ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Nie obejmuje ono w szczególności spraw podatkowych, celnych i administracyjnych.

Zagadnienia nie ujęte w zakresie rozporządzenia Rady (WE) 44/2001 dotyczą spraw:

• stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, jak również ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, prawa spadkowego włącznie z testamentami;
• upadłości, układów i innych podobnych postępowań;
• ubezpieczeń społecznych;
• sądownictwa polubownego.

Kwestie te regulują odrębne akty prawa wspólnotowego, są to: rozporządzenie Rady (WE) 2201/2003 z 27 października 2003 w sprawie jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/200 z 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego.

Ponadto kwestie uznawania i stwierdzania postanowień sądów obcych państw regulują również umowy międzynarodowe, które mają pierwszeństwo przed ustawami polskimi. W przypadku zaś braku regulacji zastosowanie mają przepisy kodeksu postępowania cywilnego.

Rozszerzeniem rozporządzenia nr 44/2001 jest KONWENCJA o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych z dnia 21.12.2007r. zwana po prostu konwencją z Lugano i to na niej głównie opiera się praktyka sądowa. Z drugiej jednak strony dzięki rozporządzeniu nr 44/2001 (które jest z kolei kontynuacją konwencji brukselskiej z 27 września 1968) wypracowano już pewną praktykę sądową, w oparciu, o którą stosowane jest konwencja Lugańska i inne akty prawne.

Zgodnie z przepisami powyższych aktów prawnych orzeczenie wydane w jednym państwie członkowskim jest uznawane w innych państwach członkowskich i nie wymaga się wówczas przeprowadzenia dodatkowego postępowania, jednak w przypadku gdy uznanie orzeczenia sądu powoływane jest w sporze przed sądem państwa członkowskiego, a jego uznanie ma znaczenie dla rozstrzygnięcia postępowania, sąd rozpatrujący sprawę może sam rozstrzygnąć o jego uznaniu lub odrzuceniu. Tak więc w przypadku, uznania z mocy prawa orzeczenia sądu z państwa obcego stosuje się jedynie przepisy konwencji oraz rozporządzeń WE. Jednak gdy orzeczenie sądu państwa obcego jest niezbędne dla rozstrzygnięcia innego postępowania sąd może samodzielnie ustalić czy uwzględni orzeczenie państwa obcego.

W przypadku postepowania prowadzonego w krajach spoza wspólnoty europejskiej stosuje się przepisy kodeksu postepowania cywilnego. Zgodnie z jego przepisami orzeczenia sądów państw obcych wydane w sprawach cywilnych podlegają uznaniu z mocy prawa, chyba że istnieją ku temu przeszkody (art. 1045 k.p.c.) tj. Orzeczenie nie podlega uznaniu, jeżeli:

• nie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane;
• zapadło w sprawie należącej do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich;
• pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie;
• strona w toku postępowania była pozbawiona możności obrony;
• sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zawisła w Rzeczypospolitej Polskiej wcześniej niż przed sądem państwa obcego;
• jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami;
• uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

Przeszkody te stosuje się odpowiednio do sprawy zawisłej przed innym niż sąd organem polskim lub organem państwa obcego oraz do rozstrzygnięcia wydanego przez inny niż sąd organ polski lub organ państwa obcego. Nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania cywilnego również, gdy orzeczenie sądu państwa obcego stwierdza, zgodnie z przepisami tego państwa o jurysdykcji krajowej, nabycie przez osobę mieszkającą albo mającą siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej mienia spadkowego znajdującego się w chwili śmierci spadkodawcy na obszarze państwa obcego.

Orzeczenia nie uznaje się również, gdy:

• uznanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym państwa, w którym wystąpiono o uznanie;
• pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono w należyty sposób pisma wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego w czasie umożliwiającym mu przygotowanie obrony;
• orzeczenia nie da się pogodzić z orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami w państwie, w którym wystąpiono o uznanie;
• sąd państwa pochodzenia, wydając swoje orzeczenie, rozstrzygnął zagadnienie wstępne dotyczące stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, jak również ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, prawa spadkowego, włącznie z testamentami, sprzecznie z przepisem prawa prywatnego międzynarodowego tego państwa, w którym wystąpiono o uznanie, chyba że orzeczenie takie nie prowadziłoby do innego wyniku, jeżeli stosowane byłyby przepisy prawa prywatnego międzynarodowego tego państwa;
• orzeczenia nie da się pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem wydanym w państwie nie będącym stroną niniejszej konwencji, w sporze o to samo roszczenie między tymi samymi stronami, o ile to orzeczenie spełnia warunki konieczne do jego uznania w tym państwie, w którym wystąpiono o uznanie.

Postępowanie w sprawach międzynarodowych może nie należy do najtrudniejszych, szczególnie gdy chodzi o sprawy wewnątrz wspólnoty europejskiej, jednak liczyć się trzeba z większymi kosztami postępowania, poza wpisem sądowym należy również liczyć się z kosztami tłumaczy przysięgłych. Postanowienie sądu oraz odpis pozwu powinien być dostarczony dłużnikowi w języku przez niego zrozumiałym.

Autor: Marcin Łysuniec