Problematyka uznania długu zajmuje w nauce prawa cywilnego oraz orzecznictwie doniosłe znaczenie, co przekłada się na ilość orzeczeń i fachowych opracowań. Osoby profesjonalnie zajmujące się dochodzeniem roszczeń powinny wiedzieć kiedy i w jakich okolicznościach wierzytelność względem dłużnika nie ulegnie przedawnieniu pomimo upływu określonego czasu od dnia jej wymagalności.

Uzyskanie od dłużnika oświadczenia o uznaniu długu jest sposobem na przerwanie biegu przedawnienia roszczenia i umożliwia wierzycielowi skuteczne dochodzenie należności na drodze sądowej przez okres dłuższy, niż wynikałoby to z charakteru roszczenia oraz terminów jego wymagalności. Zgodnie bowiem z art. 123 § 1 pkt. 2 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Jednak nie zawsze uznanie długu wywoła taki skutek. Podstawowy warunek jest taki, aby uznanie długu nastąpiło przed upływem terminu przedawnienia. Uznanie długu po jego upływie nie będzie miało z punktu widzenia wierzyciela istotnego znaczenia (nie można przerwać biegu terminu, który już upłynął). Drugi warunek wydaje się równie oczywisty: z treści oświadczenia dłużnika powinna zawierać wynikać wola zaspokojenia roszczenia (oświadczenie woli) lub przynajmniej przyznanie faktu jego istnienia (oświadczenie wiedzy).

W doktrynie prawa cywilnego oraz orzecznictwie sądowym utrwalił się podział w zakresie charakteru oświadczeń o uznaniu długu. Zgodnie z tym podziałem, wyróżnia się uznanie długu właściwe i niewłaściwe a niektórzy dodatkowo wyróżniają jeszcze ugodę jako odrębną postać uznania długu. Uznanie właściwe jest oświadczeniem woli, z którego treści wynika, iż dłużnik ma zamiar zaspokojenia wierzytelności wobec wierzyciela, przy czym nie jest istotne, czy oświadczenie zawiera kwotę roszczenia lub precyzyjnie określony termin spłaty. W wielu publikacjach można się spotkać z poglądem, w myśl którego za uznanie właściwe należy uznać umowę zawartą pomiędzy dłużnikiem i wierzycielem, w której dłużnik zobowiązuje się do spłaty należności. W rzeczywistości nie jest jednak istotne, w jakiej formie (umowy, ugody, porozumienia) nastąpi uznanie roszczenia, natomiast najistotniejsze jest to, aby zawierało ono oświadczenie woli dłużnika. Uznanie właściwe może więc mieć formę jednostronnego oświadczenia woli dłużnika względem wierzyciela (zobowiązanie do spłaty).

Uznanie właściwe jako oświadczenie woli podlega takim samym regułom jak każde inne oświadczenie woli. W szczególności istnieje możliwość jego cofnięcia lub odwołania. Jednak w doktrynie pojawiają się poglądy, iż nie jest możliwe cofnięcie oświadczenia woli o uznaniu długu poprzez powołanie się na błąd co do skutków uznania. Pogląd ten wydaje się być rozsądny z uwagi na to, iż wielu dłużników w chwili składania oświadczenia nie ma świadomości, iż wywołuje ono skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia.

Oświadczenie dłużnika o uznaniu długu może być w zasadzie złożone w dowolnej formie - wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.). Jednak z oczywistych względów wierzyciel powinien dążyć do tego aby oświadczenie miało określoną wartość dowodową, w szczególności aby zostało utrwalone w formie pisemnej. Utrwalenie uznania długu w innej formie (nagranie, sms itp.) może ale nie musi mieć dla sądu wartości dowodowej pozwalającej na przyjęcie, iż wywołało określony w art. 123 k.c. skutek.

Z uznaniem niewłaściwym sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana. Uznanie niewłaściwe nie ma bowiem charakteru oświadczenia woli lecz oświadczenia wiedzy. W jego treści dłużnik nie zobowiązuje się do spłaty zadłużenia lecz jedynie przyznaje fakt jego istnienia. Jako uznanie niewłaściwe traktowane są w szczególności wszelkiego rodzaju prośby o rozłożenie spłaty zadłużenia na raty, o odroczenie spłaty, o umorzenie zadłużenia itp. Z ich treści nie wynika wprost zamiar zaspokojenia roszczenia lecz wyłącznie występowanie u dłużnika świadomości jego istnienia. Co więcej, skoro uznanie niewłaściwe nie ma charakteru oświadczenia woli, nie ma także możliwości jego cofnięcia lub odwołania. Istnieje natomiast możliwość jego zbadania pod kątem zgodności ze stanem faktycznym.

Autor: Przemysław Jamróz