Umorzenie całości lub części wierzytelności nie należy do sytuacji rzadkich a wierzyciele decydują się na takie rozwiązanie w różnych sytuacjach.

Gdy wierzyciel jest świadomy, że nie ma szans na jej odzyskanie, umorzenie daje szansę na zaliczenie jej na poczet kosztów uzyskania przychodów. W przypadku wierzytelności o dużej wartości może się to okazać rozwiązaniem korzystniejszym niż uparte dążenie do jej wyegzekwowania. Umorzenie bądź obietnica umorzenia części zadłużenia może także stanowić skuteczny argument negocjacyjny wobec dłużnika, który nie chce go dobrowolnie spłacić.

Umorzenie nie jest niczym innym, jak zwolnieniem dłużnika z długu uregulowanym w kodeksie cywilnym. Wierzyciel nie może jednak podjąć takiej decyzji jednostronnie. W myśl art. 508 Kodeksu cywilnego, zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik przyjmuje zwolnienie. Konieczna jest więc zgoda dłużnika. Wydaje się to logiczne, gdyż zwolnienie z długu wywołuje skutki na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, jak również ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i to zarówno w odniesieniu do wierzyciela, jak i dłużnika. U dłużnika umorzenie zobowiązania powoduje powstanie przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym, zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i art. 12 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Z kolei po stronie wierzyciela kwota umorzonej wierzytelności będzie stanowiła koszt uzyskania przychodów zgodnie z art. 14 updof oraz art. 12 ust. 3 updop (o ile została ona uprzednio zaksięgowana jako należny przychód).

Umorzenie wierzytelności może obejmować nie tylko należność główną ale także odsetki. Z punktu widzenia ustaw podatkowych, przychodem po stronie dłużnika a kosztem uzyskania przychodu po stronie wierzyciela będzie jedynie wartość umorzonej należności głównej. Do odsetek stosuje się bowiem zasadę kasową, w myśl której odsetki uznawane są za przychód podatkowy dopiero wtedy, gdy zostaną faktycznie otrzymane przez wierzyciela.

W większości przypadków umorzenie dotyczy wierzytelności wraz z podatkiem od towarów i usług (VAT). Podatkowym kosztem uzyskania przychodów będzie dla wierzyciela jedynie wartość netto umorzonego zobowiązania. Natomiast w przypadku umorzenia jedynie części wierzytelności, wierzyciel nie może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów całej umorzonej kwoty. Wartość umorzonej części wierzytelności traktować należy jako kwotę brutto, gdyż podatek od towarów i usług jest elementem całości zobowiązania dłużnika. Kosztem uzyskania przychodu nie będzie więc ta część umorzonej wierzytelności, która proporcjonalnie odpowiada kwocie należnego podatku od towaru i usług (Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie, Interpretacja indywidualna, sygnatura IPPB3-423-1471/08-3/JB).

Należy także pamiętać, że jeżeli mamy już zamiar umorzyć wierzytelność ze względów podatkowych, nie należy z tym nadmiernie zwlekać. Przepisy podatkowe nie pozwalają bowiem na zaliczenie na poczet kosztów uzyskania przychodów wierzytelności przedawnionej.

Autor: Przemysław Jamróz