Jeżeli upadłym jest osoba prawna, upadłość z reguły nie pociąga za sobą negatywnych konsekwencji dla członków organów zarządzających, i to najczęściej bez względu na to, w jakim stopniu przyczynili się do jej finansowej niewydolności.

Do wyjątkowych można zaliczyć sytuacje, w których wierzyciele są w stanie skutecznie dochodzić zapłaty wierzytelności od członków zarządu. Nawet jeżeli są ku temu oczywiste przesłanki, wynik sprawy jest zawsze na tyle niepewny, że wierzyciele nie są skłonni narażać się na poniesienie dodatkowych, czasami wysokich kosztów postępowania sądowego. Inaczej wygląda to w przypadku osób fizycznych. Dla nich upadłość oznacza prawdziwe problemy, można by rzec, długotrwałe finansowe ubezwłasnowolnienie.

Upadły rzadko kiedy dysponuje bowiem majątkiem pozwalającym na zaspokojenie wszystkich wierzycieli w toku postępowania upadłościowego. Sytuacje takie należą do wyjątkowych i należy je traktować raczej w kategoriach osobliwości. Upadłość nie jest także antidotum na długi, których zaspokojenie w toku postępowania upadłościowego nie było możliwe. Zgodnie bowiem z art. 264 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze po zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego wyciąg z zatwierdzonej przez sędziego komisarza listy wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy otrzymanej na jej poczet przez wierzyciela, jest tytułem egzekucyjnym przeciwko upadłemu.

Istnieje jednak pewien wyjątek dający upadłym osobom fizycznym szanse na lepsze jutro dzięki zastosowaniu w postępowaniu upadłościowym art. 369 ust. 1 pr.up.n, zgodnie z którym w postanowieniu o zakończeniu postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego, którym jest osoba fizyczną, sąd, na wniosek upadłego, może orzec o umorzeniu w całości lub części zobowiązań upadłego, które nie zostały zaspokojone w postępowaniu upadłościowym. Umorzenie długów jest możliwe tylko wtedy, gdy:

• niewypłacalność była następstwem wyjątkowych i niezależnych od upadłego okoliczności;
• materiał zebrany w sprawie daje podstawę do stwierdzenia, że nie zachodzą okoliczności stanowiące podstawę do pozbawienia upadłego prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu;
• upadły rzetelnie wykonywał obowiązki nałożone na niego w postępowaniu upadłościowym.

Umorzeniem mogą zostać objęte zarówno wierzytelności umieszczone na liście wierzytelności, jak również wierzytelności, które mogły zostać zgłoszone, jeżeli ich istnienie stwierdzone było dokumentami upadłego (art. 369 ust. 2 pr.up.n). Nie podlegają natomiast umorzeniu należności alimentacyjne, renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci, wierzytelności ze stosunku pracy oraz składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe pracowników (art. 369 ust. 3 pr.up.n).

W praktyce najistotniejszą z przesłanek wskazanych w art. 369 ust. 1 pr.up.n. są wyjątkowe i niezależne od upadłego okoliczności, których następstwem była jego niewypłacalność. Muszą to być okoliczności, na które upadły nie miał wpływu. Można do nich zaliczyć w szczególności klęski żywiołowe i doznane przez upadłego szkody materialne (pożar, kradzież majątku), jak również ciężką chorobę, jeżeli jej skutki doprowadziły do niewypłacalności. Dwie kolejne przesłanki w sposób oczywisty wiążą się z uczciwością i rzetelnością upadłego zarówno przed, jak i po ogłoszeniu upadłości.

Ale przesłanki wskazane w art. 369 ust. 1 pr.up.n. nie są jedynymi, które muszą zostać spełnione aby w odniesieniu do upadłego wydane zostało postanowienie o umorzeniu długów. Warunkiem umorzenia jest oczywiście wcześniejsze przeprowadzenie postępowania upadłościowego, co oznacza, że osoby fizyczne, w stosunku do których wniosek o ogłoszenie upadłości został oddalony z powodu braku lub niedostatku majątku pozwalającego na prowadzenie upadłości nie skorzystają z tego rozwiązania. Z możliwości umorzenia nie skorzysta także upadły, jeżeli postępowanie upadłościowe zostanie umorzone na skutek wskazanych poniżej okoliczności:

• majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;
• wierzyciele zobowiązani uchwałą zgromadzenia wierzycieli albo postanowieniem sędziego-komisarza nie złożyli w wyznaczonym terminie zaliczki na koszty postępowania, a brak jest płynnych funduszów na te koszty;
• wszyscy wierzyciele, którzy zgłosili swoje wierzytelności, żądają umorzenia postępowania.

W praktyce umorzenie długów w postępowaniu upadłościowym jest instytucją stosowaną na tyle rzadko, że trudno jest nawet dotrzeć do konkretnych danych o ilości wydanych orzeczeń w tym zakresie. Częściowo winni takiemu stanowi rzeczy są sami dłużnicy, którzy bądź zapominają o możliwości złożenia stosownego wniosku przed zakończeniem postępowania upadłościowego (umorzenie następuje wyłącznie na wniosek upadłego), bądź niezbyt rzetelnie realizują nałożone na nich w postępowaniu upadłościowym obowiązki lub też dopuścili się działań lub zaniechań uzasadniających pozbawienie ich prawa prowadzenia działalności gospodarczej lub pełnienia określonych funkcji (art. 373-377 pr.up.n.).

Autor: Przemysław Jamróz