Procedurę cywilną charakteryzuje niezwykle rygorystyczne podejście do kwestii terminów procesowych. Trudno się temu zresztą dziwić, gdyż terminy procesowe to jedno z podstawowych narzędzi, którego celem jest sprawne przeprowadzenie postępowania cywilnego, bez względu na to, co jest jego przedmiotem. Trudno sobie także wyobrazić proces, w którym strony nie są dyscyplinowane żadnymi terminami.

Termin procesowy określa granicę czasową, do której konkretna czynność procesowa powinna zostać dokonana, natomiast dokonanie jej po upływie tego terminu jest równoznaczne z jej bezskutecznością. Na szczęście przepisy o postępowaniu cywilnym, choć rygorystyczne, pozwalają stronom, które dopuściły się uchybienia terminu na wyeliminowanie związanych z tym negatywnych skutków.

W pierwszej kolejności warto jednak wymienić rodzaje terminów procesowych, z jakimi mamy do czynienia w postępowaniu cywilnym. Terminy procesowe dzielą się na cztery grupy: ustawowe, sądowe, umowne oraz instrukcyjne. W praktyce największe znaczenie mają dwie pierwsze grupy. Terminy ustawowe precyzuje - jak sama nazwa wskazuje - przepis ustawy. Do terminów ustawowych zaliczymy min. termin do złożenia sprzeciwu od wyroku zaocznego (dwa tygodnie od doręczenia wyroku) oraz termin do wniesienia apelacji (dwa tygodnie od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem lub tydzień od ogłoszenia sentencji wyroku, jeżeli strona nie żądała uzasadnienia). Z kolei terminy sądowe wyznaczane są przez sąd lub przewodniczącego i mogą być z ważnych powodów wydłużane lub skracane. Typowymi przykładami terminów sądowych jest min. wyznaczenie stronie działającej bez pełnomocnictwa terminu do jego złożenia lub wyznaczenie przez przewodniczącego terminu do wniesienia odpowiedzi na pozew. Mniejsze znaczenie mają terminy umowne - w kodeksie postępowania cywilnego spotykamy zaledwie jeden taki termin przy okazji instytucji tzw. spoczywania sprawy (zawieszenia postępowania na zgodny wniosek stron) oraz instrukcyjne - dotyczące organów sądowych oraz egzekucyjnych (przykładem jest termin na uzasadnienie wyroku sądowego).

Kodeks postępowania cywilnego w art. 168-172 statuuje instytucję przywrócenia terminu, która umożliwia stronie postępowania dokonanie czynności, dla której wyznaczony termin już upłynął. Warunkiem skorzystania z tej instytucji jest jednak spełnienie określonych przesłanek. Po pierwsze, strona nie może ponosić winy w uchybieniu terminu, po drugie natomiast, uchybienie terminu musi pociągać za sobą ujemne konsekwencje (skutki procesowe) dla strony. O braku winy strony możemy mówić tylko wtedy, gdy uchybienie terminu nastąpiło z przyczyny niezależnej od strony (przyczyna obiektywna). Okoliczności te mogą mieć zróżnicowany charakter i zawsze podlegają ocenie sądu. Przykładem braku winy w uchybieniu terminu może być np. pobyt w szpitalu na skutek wypadku lub choroby, jeżeli uniemożliwił stronie dokonanie czynności w terminie, przy czym nie należy się spodziewać, że sąd uzna za wystarczające twierdzenia nie poparte żadnymi wiarygodnymi dowodami (zwłaszcza dokumentami). Druga z koniecznych przesłanek przywrócenia terminu wydaje się równie oczywista - przywrócić termin można tylko wtedy, gdy jego uchybienie pociąga za sobą negatywne dla strony skutki procesowe, przy czym wykazanie, że skutki takie występują również należy do strony. Przywrócenie terminu jest możliwe także w sytuacji, gdy jego uchybienie nastąpiło na skutek błędu (usprawiedliwionego) pełnomocnika procesowego strony. Za usprawiedliwiony błąd pełnomocnika procesowego można uznać np. błąd w interpretacji nowego lub niedostatecznie jasnego w treści przepisu prawa.

Aby przywrócić termin, strona powinna złożyć pisemny wniosek o przywrócenie terminu oraz równocześnie z tym wnioskiem dokonać czynności, dla której termin został uchybiony (np. w przypadku uchybienia terminu do wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym strona powinna złożyć wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu oraz dołączyć do tego wniosku odpowiednią ilość egzemplarzy sprzeciwu). Co więcej, wniosek o przywrócenie terminu, aby okazał się skuteczny, także musi być wniesiony w odpowiednim terminie tj. w ciągu tygodnia od ustania przyczyny uchybienia. Należy także pamiętać, że (co do zasady) przywrócenie terminu nie będzie możliwe, jeżeli od czasu jego uchybienia upłynie rok.

Autor: Przemysław Jamróz