Komornik podejmujący wobec dłużnika czynności egzekucyjne musi działać zgodnie z literą prawa i choć w swoich działaniach wydaje się prawie nieskrępowany, to w rzeczywistości przepisy kodeksu postępowania cywilnego oraz innych ustaw stawiają liczne ograniczenia w przedmiocie zakresu i sposobu prowadzenia egzekucji z majątku dłużnika. Mówiąc dosadniej - komornik nie ma możliwości "pozostawienia dłużnika w samych skarpetkach", na co zapewne liczy wielu wierzycieli składających wnioski egzekucyjne.

Ograniczenia egzekucji cywilnej mogą mieć charakter podmiotowy lub przedmiotowy. U podstaw ograniczeń przedmiotowych leżą oczywiście głównie względy humanitarne i zasady współżycia społecznego a ich celem jest zapewnienie dłużnikom oraz ich rodzinom minimum egzystencji. Gdy chodzi o ograniczenia przedmiotowe, zgodnie z art. 829 i 831 k.p.c. nie podlegają egzekucji:

• 1) przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie codzienne, niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;
• 2) zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;
• 3) jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;
• 4) narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych;
• 5) u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę - pieniądze w kwocie, która odpowiada nie podlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nie otrzymującego stałej płacy - pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie;
• 6) przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową;
• 7) środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym, o którym mowa w art. 36 ust. 4a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych;
• 8) produkty lecznicze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej przez okres trzech miesięcy oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych;
• 9) sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów;
• 10) sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego;
• 11) prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu;
• 12) świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości; nie dotyczy to egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów;
• 13) świadczenia z pomocy społecznej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej;
• 14) wierzytelności przypadające dłużnikowi z budżetu państwa lub od Narodowego Funduszu Zdrowia z tytułu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przed ukończeniem udzielania tych świadczeń, w wysokości 75% każdorazowej wypłaty, chyba że chodzi o wierzytelności pracowników dłużnika lub świadczeniodawców, o których mowa w art. 5 pkt 41 lit. a i b ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Powyższe ograniczenia odnoszą się w większości do osób fizycznych a w pozostałym zakresie do podmiotów, które z racji świadczonych usług (np. szpitale) muszą posiadać środki na bieżące funkcjonowanie. W odniesieniu do osób fizycznych istotne znaczenie mają w szczególności ograniczenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę, emerytur oraz rent, jak również innych otrzymywanych świadczeń pieniężnych. Potrącenia z wynagrodzenia za pracę mogą być dokonywane w następujących granicach: w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych - do wysokości trzech piątych wynagrodzenia (60%), natomiast w razie egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi - do wysokości połowy wynagrodzenia (50%), przy czym określona jest także kwota, która jest wolna od potrąceń. W przypadku dokonywania potrąceń niealimentacyjnych wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę odpowiadająca wysokością minimalnemu wynagrodzeniu za pracę przysługującemu pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki zdrowotnej. W przypadku potrącania zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi wolne od zajęcia jest 75% minimalnego wynagrodzenia, natomiast w przypadku potrącania kar pieniężnych z odpowiedzialności porządkowej określonej w kodeksie pracy, wolne od zajęcia pozostaje 90% minimalnego wynagrodzenia. Kwoty wolne od potrąceń podlegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy w przypadku pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy. W przypadku potrąceń na świadczenia alimentacyjne nie obowiązuje kwota wolna od potrąceń, stąd zajęciu podlega zawsze 60% wynagrodzenia.

Natomiast zgodnie z art. 140 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych potrącenia ze świadczeń emerytalnych lub rentowych mogą być dokonywane (po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych) do wysokości 60% świadczenia w przypadku świadczeń alimentacyjnych; do wysokości 50% świadczenia w przypadku należności za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz do wysokości 25% świadczenia w przypadku innych egzekwowanych należności.

Autor: Przemysław Jamróz