Wysyp portfeli wierzytelności sprawia, że struktura sprzedawanych wierzytelności jest bardzo różnorodna. Sprzedawane są najróżniejsze pakiety o różnym stanie prawnym.

Niekiedy bank dla pozbycia się ze swojego bilansu tzw. złych kredytów sprzedaje również wierzytelności, w których prowadzone jest już postępowanie sądowe i egzekucyjne. W pierwszym przypadku pod dokonanej cesji należy postępowanie umorzyć (lub przystąpić do postępowania), w drugim przypadku należy zawiadomić komornika prowadzącego egzekucje w stosunku do dłużnika o dokonaniu cesji, ten zaś powinien postępowanie egzekucyjne umorzyć i zwrócić tytuł wykonawczy wierzycielowi. To od wierzyciela jednak zależy co dalej stanie się ze sprawą, może on bowiem w dalszym ciągu prowadzić czynności windykacyjne na etapie pozasądowym lub kontynuować postępowanie egzekucyjne.

Art. 509 §2 kodeksu cywilnego stwierdza, że  wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. W związku z tym prawa wynikające z tytułu wykonawczego również powinny przechodzić na nabywcę wierzytelności. W rzeczywistości komornik nie może prowadzić czynności egzekucyjnych na rzecz nowego wierzyciela, jeżeli ten nie posiada tytułu wykonawczego. Przepisy dotyczące przejścia praw z tytułu wykonawczego na nabywcę reguluje przepis art. 788 kodeksu postępowania cywilnego, stwierdza on że jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Za przejście uprawnień lub obowiązków, o których mowa powyżej, uważa się również zmiany w prawie rozporządzania mieniem wywołane ustanowieniem zarządcy masy majątkowej, kuratora spadku lub wykonawcy testamentu, jak również wygaśnięciem funkcji tych osób.

W judykaturze przeważa pogląd, że po wszczęciu postępowania egzekucyjnego nie wymaga się wykazania „nowej” klauzuli wykonalności i egzekucje można prowadzić na podstawie klauzuli uzyskanej przez poprzedniego wierzyciela, nabywca zaś powinien wykazać przejście uprawnienia lub obowiązku stosownym dokumentem (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 1975 I CZ 98/75, postanowienie Sądu Najwyższego z 30 stycznia 1975 II CZ 5/75; odmiennie uchwała Sądu Najwyższego z 29 października 2004 III CZP 63/04). Temat ten budzi jednak w dalszym ciągu wiele sporów, w praktyce różnie jest stosowany, dla niektórych komorników prowadzących postępowanie egzekucyjne wystarczające jest potwierdzenie cesji wierzytelności, aby móc w dalszym ciągu prowadzić czynności egzekucyjne jednak na nowego wierzyciela.

Jeżeli cesja nastąpiła w toku postępowania przed wydaniem tytułu wykonawczego, a nabywca wierzytelności nie wstąpił do postępowania sądowego art. 788 kodeksu postępowania cywilnego również znajdzie zastosowanie. Utarło się przekonanie, słuszne zresztą, że w przypadku gdy o nadanie klauzuli wykonalności występuje następca prawny stosuje się powyższy przepis k.p.c. również wtedy gdy klauzula wykonalności została już wcześniej wydana na zbywcę wierzytelności. Co do zasady większych problemów z kontynuowaniem postępowania egzekucyjnego nie będzie miał żaden wierzyciel poza wierzycielem bankowym. W tym przypadku sprawa nieco bardziej się komplikuje. Banki bardzo chętnie korzystają z dobrodziejstwa jakim jest bankowy tytuł egzekucyjny. Bankowe tytuły egzekucyjne są bardzo wygodne, stanowią bowiem jedynie oświadczenie banku i nie wymagają prowadzenia postępowania przed sądem, jednocześnie nie narażają na ryzyko wniesienia sprzeciwu przez dłużnika. Bankowy tytuł egzekucyjny może zostać opatrzony klauzula wykonalności i wtedy stanowi tytuł wykonawczy na podstawie którego może być prowadzone postępowanie egzekucyjne. Jednak w przypadku wierzytelności bankowych stwierdzonych bankowymi tytułami egzekucyjnymi nabywcy wierzytelności nie przysługuje prawo do zastosowania art. 788 kodeksu postępowania cywilnego (uchwała Sądu Najwyższego III CZP 9/04). Ponieważ BTE jest przywilejem, z którego mogą korzystać jedynie banki i żadne inne podmioty. Dla nabywców wierzytelności bankowych oznacza to, że w takich sprawach muszą wszczynać na nowo postępowanie to jest kierować sprawę na drogę postępowania sądowego, a po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego dopiero zwrócić się o opatrzenie go klauzulą wykonalności, wtedy dopiero też nowy wierzyciel będzie mógł skierować sprawę na drogę postępowania egzekucyjnego. Nowy wierzyciel musi się jednak liczyć w tym przypadku również i z możliwością wniesienia sprzeciwu przez dłużnika oraz dodatkowymi kosztami postępowania sądowego oraz kosztami zastępstwa procesowego.

Według praktyki sądowej postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego wydaje się na oddzielnym dokumencie niż sam tytuł egzekucyjny.Warunkiem do uzyskania klauzuli wykonalności przez nabywcę jest wykazanie przez niego praw za pomocą dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym. Pod względem formalnym sąd samodzielnie oceni czy dokument taki spełnia wymagania stwierdzenia przejścia praw. Do zakresu sądu nie należy już jednak badanie czy do przejścia praw (lub obowiązków) rzeczywiście doszło na podstawie tego dokumentu. Co za tym idzie, dłużnik nie może zakwestionować cesji na tej drodze postępowania, może to natomiast zrobić na podstawie powództwa z art. 840 k.p.c. Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

1. przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
2. po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie;
3. małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.

Jeżeli podstawą egzekucji jest tytuł pochodzący od organu administracyjnego, do stwierdzenia, że zobowiązanie wygasło lub nie może być egzekwowane, powołany jest organ, od którego tytuł pochodzi.

W przypadku gdy wierzyciel nie jest w stanie wykazać przejścia praw dokumentem potwierdzającym wytoczyć powództwo o ustalenie przejścia praw.

Wierzytelności bankowe tak chętnie rozchwytywane przez firmy windykacyjne i w tym przypadku wydają się stwarzać wiele problemów. Zauważyć również trzeba, że zgodnie z ostatnim orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego stosowanie bankowych tytułów egzekucyjnych w aktualnej sytuacji prawno-gospodarczej w Polsce nie jest do końca zgodne z prawem. W sejmie trwają prace mające na celu zmianę instytucji bankowych tytułów egzekucyjnych, prawdopodobnie wkrótce powrócą z tą samą mocą lecz w zmienionej formie. Niejasności budzi również kwestia Sekurytyzacyjnych Tytułów Egzekucyjnych, instytucja ta miała być analogią do Bankowych Tytułów Egzekucyjnych, z tym, że z ich dobrodziejstw miały korzystać Fundusze Sekurytyzacyjne. Również i w kwestii STE prowadzone są prace w sejmie mające na celu zmianę regulacji prawnych, dzięki którym funduszom będzie łatwiej dochodzić swoich należności. Na chwilę obecną wyciągi z ksiąg rachunkowych funduszu wykorzystuje się przy zmianie wpisu wierzyciela hipotecznego w księgach wieczystych, ponadto nie posiada on większego znaczenia.

Autor:  Marcin Łysuniec