Dochodzenie roszczeń od spółek kapitałowych, fundacji, stowarzyszeń i innych podmiotów posiadających osobowość prawną, w których odpowiedzialność nie rozciąga się bezpośrednio na osoby fizyczne wchodzące w skład ich organów zarządzających może stanowić dla każdego wierzyciela wyzwanie ponad jego siły i możliwości.

Z osobami prawnymi bywa bowiem tak, że czasami znikają bez śladu lub w najmniej oczekiwanym momencie stawiane są w stan upadłości. Wierzyciel w obliczu takich sytuacji jest zazwyczaj bezsilny. Gdy egzekucja wobec osoby prawnej okazuje się bezskuteczna, wierzyciel nie może „z automatu” skierować jej wobec członków zarządu. Przejść musi niejednokrotnie długą, kosztowną, wyczerpującą drogę, na końcu której sąd nie musi podzielić jego przekonania, iż zachodzą przesłanki ich odpowiedzialności. Proces przeciwko członkom organów zarządzających może się ciągnąć latami i nigdy nie ma gwarancji, że zakończy się pomyślnym dla wierzyciela orzeczeniem.

Tak jak w wielu innych sytuacjach, także w przypadku osób prawnych istnieje możliwość wyeliminowania konieczności późniejszego wykazywania zaniechań po stronie członków zarządu. Rozwiązaniem najprostszym, najtańszym i nie wiedzieć czemu wyjątkowo rzadko wykorzystywanym jest umowne rozciągnięcie zakresu odpowiedzialności za zobowiązania osoby prawnej na osoby fizyczne poprzez poręczenie.

Poręczenie kojarzy się przeciętnemu człowiekowi niemal wyłącznie z działalnością bankową, jednak nie ma absolutnie żadnych przeszkód, żeby do zabezpieczenia roszczeń wobec podmiotów posiadających osobowość prawną wykorzystać ten sam mechanizm, którzy wykorzystują banki wobec kredytobiorców. Poręczyć za zobowiązania osoby prawnej może każda inna osoba fizyczna lub prawna. Nie musi być to koniecznie członek organu zarządzającego. Zdarzają się także poręczenia udzielane przez udziałowców, małżonków członków zarządu lub inne podmioty gospodarcze (np. inne spółki wchodzące w skład jednej grupy kapitałowej).

Poręczenie daje wierzycielowi możliwości, których nie byłby w stanie w krótkim czasie lub wcale wykorzystać. W przypadku powstania zadłużenia może całkowicie zrezygnować z dochodzenia roszczeń wobec osoby prawnej i skierować swoje roszczenia wyłącznie wobec osób, które poręczyły za jej zobowiązania. Zaprzestanie przez spółkę faktycznej działalności, jej likwidacja bądź upadłość nie są przeszkodą do podjęcia i prowadzenia działań wobec wszystkich lub niektórych poręczycieli. Odpowiedzialność poręczyciela nie ma bowiem charakteru posiłkowego (subsydiarnego).

Poręczenie występuje w obrocie prawnych w dwóch formach: umowy cywilnoprawnej (poręczenie zwykłe) oraz poręczenia wekslowego (zwanego awalem). Poręczenie wekslowe w odróżnieniu od zwykłego jest znacznie bardziej rygorystyczne w formie i daje wierzycielowi większe możliwości, jednak ze względu na swoją obszerność zagadnienie to zasługuje na osobną publikację.

Warto zastanowić się, dlaczego przedsiębiorcy mając możliwość praktycznie bezkosztowego, nieskomplikowanego i skutecznego sposobu zabezpieczania ewentualnych przyszłych roszczeń korzystają z nich wyjątkowo rzadko? Jak zwykle w takich sytuacjach powody są najczęściej dwa. Pierwszy, być może najistotniejszy to obawa przed utratą potencjalnego klienta i związana z tym gotowość do podjęcia większego ryzyka. Drugi natomiast powód to brak odpowiedniej wiedzy o mechanizmach zabezpieczania własnych interesów. O ile powód pierwszy zasługuje na rozgrzeszenie w dobie ostrej konkurencji i walki o klienta, o tyle ten drugi na tak łaskawe podejście nie zasługuje. Brak odpowiedniej dbałości o własne interesy jest zatrważający zwłaszcza w sytuacjach, gdy przedsiębiorca nie ma potrzeby pozyskania klienta za wszelką cenę, gdy posiada niepokojące informacje o jego kondycji finansowej lub gdy wartość obsługiwanej transakcji jest na tyle duża, że niewykonanie zobowiązania po stronie dłużnika może doprowadzić wierzyciela na skraj bankructwa.

Autor: Przemysław Jamróz