Uzyskanie przez wierzyciela prawomocnego orzeczenia sądu umożliwiającego wszczęcie wobec dłużnika postępowania egzekucyjnego niekiedy wydłuża się do tego stopnia, że zaspokojenie wierzytelności może się okazać w przyszłości niemożliwe lub znacznie utrudnione.

Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być różne, jednak najczęściej powodem niepokoju są działania dłużnika zmierzające do ukrycia lub wyzbycia się majątku lub jego niewypłacalność z przyczyn czysto ekonomicznych. Nagminne są przypadki przewlekania przez dłużników postępowania sądowego poprzez wnoszenie wszelkich możliwych środków odwoławczych.

Gdy istnieje ryzyko udaremnienia przez dłużnika zaspokojenia wierzytelności wierzyciel powinien rozważyć skorzystanie z instytucji zabezpieczenia roszczenia. Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. O istnieniu interesu prawnego możemy mówić wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania. Co istotne, przepisy kodeksu postępowania cywilnego mówią jedynie o uprawdopodobnieniu roszczenia oraz interesu prawnego wierzyciela a nie o jego udowodnieniu, co znacznie ułatwia starania o udzielenie przez sąd zabezpieczenia.

Zabezpieczenia można żądać w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny, zarówno przed wszczęciem postępowania jak i w jego toku i co do zasady udzielane jest ono na wniosek uprawnionego. Wniosek powinien rzecz jasna odpowiadać wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego oraz zawierać wskazanie sposobu zabezpieczenia, uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek a w sprawach o roszczenie pieniężne także wskazanie sumy zabezpieczenia. Suma zabezpieczenia nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia liczonego wraz z odsetkami do dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz z kosztami wykonania zabezpieczenia. Suma ta może obejmować także przewidywane koszty postępowania.

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Co do zasady jego rozpoznanie następuje na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli jednak ustawa przewiduje rozpoznanie wniosku na rozprawie, należy ją wyznaczyć tak, aby rozprawa mogła odbyć się w terminie miesiąca od dnia jego wpływu do sądu.

W praktyce największe znaczenie ma zabezpieczenie roszczeń o charakterze pieniężnym, gdyż znaczna część sporów uzasadniających udzielenie zabezpieczenia właśnie takich roszczeń dotyczy. Zgodnie z art. 747 k.p.c. zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez: 1) zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego; 2) obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową; 3) ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu; 4) obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską; 5) ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu; 6) ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego. Uprawniony może wnioskować o zastosowanie kilku sposobów zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, jednak dopuszczalne są tylko sposoby wskazane w art. 747 k.p.c. Inne formy zabezpieczenia roszczeń dopuszczalne są dla roszczeń niepieniężnych.

Wniosek o zabezpieczenie roszczenia niemajątkowego nie zgłoszony w piśmie wszczynającym postępowanie podlega opłacie w kwocie 40 zł, natomiast w przypadku roszczeń majątkowych opłata wynosi 100 zł. O udzieleniu lub odmowie udzielania zabezpieczenia sąd rozstrzyga postanowieniem. Co ciekawe, postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu tylko uprawnionemu, natomiast obowiązanemu jest doręczane dopiero przez organ egzekucyjny z chwilą przystąpienia do jego wykonania. Tytułem zabezpieczenia (oprócz stosownego postanowienia wydanego przez sąd) jest także nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym. Postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia mogą być wykonane przez organ egzekucyjny (np. zajęcie wierzytelności lub innych praw majątkowych, ruchomości) lub w inny sposób (np. obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową).

Należy pamiętać, że celem postępowania zabezpieczającego nie jest doprowadzenie do zaspokojenia wierzytelności. Z tego też względu zajęte ruchomości nie mogą być oddane pod dozór uprawnionemu, zabezpieczone pieniądze składa się na rachunek depozytowy sądu natomiast papiery wartościowe sąd składa w banku.

Autor: Przemysław Jamróz