Sprawy spadkowe kojarzone są często z łutem szczęścia, w baśniowych wizjach najlepiej byłoby aby nieznana bliżej "ciocia z ameryki" pozostawiła po sobie fortunę, którą ktoś dziedziczy. Kwestie dziedziczenia w polskim prawie cywilnym uregulowane zostały przede wszystkim na gruncie kodeksu cywilnego (w zakresie prawa materialnego) oraz kodeksu postępowania cywilnego (w zakresie prawa procesowego). Przyjęcie spadku oznacza przyjęcie wszelkich składników majątkowych wchodzących w skład masy spadkowej, co za tym idzie baśniowa wizja przyjęcia fortuny pryska jak bańka mydlana w przypadku gdy okazuje się, że spadkodawca pozostawił po sobie długi.

Zgodnie z treścią Art. 922.   Kodeksu Cywilnego prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. W skład masy spadkowej wchodzą nie tylko aktywa, czyli wartości materialne ale również pasywa - obowiązki i zobowiązania zmarłego. Dziedziczenie może być ustawowe lub testamentowe. W przypadku dziedziczenia testamentowego dziedziczy się zgodnie z wolą zmarłego określoną w testamencie oraz zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego o dziedziczeniu testamentowym.

Pewne problemy stwarza jednak nadal dziedziczenie ustawowe i postępowanie z dziedziczeniem. Jeżeli mamy pewność, że zmarły posiadał jedynie zobowiązania lub wartość zobowiązań (pasywów) przekracza wartość majątku (aktywów) najlepiej odrzucić spadek. W tym celu można zastosować dwie drogi postępowania. Zgodnie z treścią Art. 1012 Kodeksu Cywilnego  spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Natomiast zgodnie z treścią art. 1015. Kodeksu Cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Terminem tym jest zazwyczaj dzień sporządzenia aktu zgonu, przyjmuje się, że osoby powołane do dziedziczenia wiedziały o otwarciu masy spadkowej a więc miały możliwość podjęcia kroków prawnych zmierzających do przyjęcia lub odrzucenia spadku. Zgodnie z treścią art. 1015 § 2. Kodeksu Cywilnego brak oświadczenia spadkobiercy w terminie sześciu miesięcy jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku.

Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Kwestie odrzucenia spadku regulują przepisy kodeksu postepowania cywilnego zgodnie z treścią art. 640 §1. Kodeksu Postępowania Cywilnego oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku. Oświadczenie takie powinni złożyć wszyscy spadkobiercy ustawowi z wyjątkiem skarbu Państwa, który dziedziczy spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Pierwszą droga więc do odrzucenia spadku jest złożenie właściwego oświadczenia przed notariuszem, przy czym notariusz powinien wysłać do właściwego sądu informacji o odrzuceniu przez spadkobiercę spadku. Co do zasady notariusz powinien działać w obrębie okręgu, w którym zamieszkiwał spadkodawca jednak w przypadku gdy zrobi się to innej miejscowości zawiadomienie i tak zostanie przekazane do sądu właściwego miejscowo. Najistotniejszym jest to, aby akt notarialny sporządzić przed upływem sześciu miesięcy - po tym czasie przyjmuje się, że spadek został przyjęty wprost. Można również oświadczenie o odrzuceniu spadku złożyć przed Sądem Spadku, w którym zmarły miał ostatnie miejsce zamieszkania, jednakże oświadczenie złożone w niewłaściwym miejscowo sądzie zostanie przekazane sądowi właściwemu. Oświadczenie powinno być sporządzone we właściwej formie, szczegóły oświadczenia określa art. 641. Kodeksu Postępowania Cywilnego zgodnie z którym oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:
1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
2) tytuł powołania do spadku;
3) treść złożonego oświadczenia.

Ponadto oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów. Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.

Oświadczenie można złożyć również ustnie, wtedy z oświadczenia sporządza się protokół. W przypadku gdy pismo wnioskodawcy było niezupełne sąd wzywa wnioskodawcę do uzupełnienia braków.

W oświadczeniu o odrzuceniu spadku powinny znaleźć się również informacje na temat innych osób, które mogą być powołane do spadku. Zgodnie z art. 643. Kodeksu Postępowania Cywilnego o przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności. Oznacza to, że jeżeli jeden ze spadkobierców odrzucił spadek i wskazał innych spadkobierców spadkodawcy sąd poinformuje ich o odrzuceniu przez innych spadku.

W postępowaniu spadkowym podbiera się opłaty, określone są one w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i zgodnie z postanowieniami art. 49 ustawy opłaty wynoszą 50 zł dla wniosków o:
1) stwierdzenie nabycia spadku;
2) zabezpieczenie spadku;
3) sporządzenie spisu inwentarza;
4) odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (jeżeli we wniosku było kilku wnioskodawców opłatę pobiera się od każdego)

W kwocie 100 zł (art. 50) w sprawach o:
1) apelację, skargę kasacyjną i skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku;
2) wniosku o zabezpieczenie spadku po cudzoziemcu;
3) wniosku o wydanie właściwemu konsulowi spadku po cudzoziemcu

Pozostałe opłaty to:
1. opłatę stała w kwocie 500 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 zł.
2. Opłatę stałą w kwocie 1 000 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł.

Tylko w przypadku odrzucenia spadku jesteśmy w stanie całkowicie uwolnić się od długów spadkodawcy. Szczególne ma to znaczenie w przypadku dalszych krewnych, z którymi kontakt był znikomy, w takiej sytuacji spadkobiercy nie mogą nawet domyślać się sytuacji finansowej spadkodawcy, co za tym idzie mogą być zaskoczeni w przypadku gdy w pewnym momencie zapuka do drzwi windykator z żądaniem zapłaty długów zmarłego. Windykator zanim przystąpi do działań w stosunku do spadkobiorców, będzie musiał ustalić kim oni są oraz pozyskać z sądu dokument potwierdzający nabycie spadku. Postępowanie takie, z punktu widzenia windykatora, nie jest najłatwiejsze i czasami przeciąga się w czasie, a więc przypadku gdy zapuka już windykator należność będzie powiększona o przysługujące odsetki oraz koszty postępowania.

Istnieje ponadto możliwość przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza ale i ono nie zwalnia całkowicie spadkobierców za zobowiązania spadkodawcy, a jedynie do pewnej części. Poza tym często dane zawarte w spisie inwentarza są niekompletne.

Autor: Marcin Łysuniec