Mediacje polegają na pozasądowym rozstrzyganiu sporów między stronami. Przepisy dotyczące mediacji i ich ważności wprowadzone zostały stosunkowo niedawno.

Środowiska prawników i mediatorów mają jednak jeszcze wiele zastrzeżeń co do braku stosownych przepisów prawnych - w 2010r RPO wystąpił z projektem ustawy o mediatorach sądowych i zasadach prowadzenia mediacji - ustawa w dalszym ciągu nie weszła w życie.

Mediacje zyskują na popularności, szczególnie w sprawach spornych dla których postępowanie sądowe jest bardzo przewlekłe a efekty różne. Mediator może dojść do korzystniejszego rozstrzygnięcia sporu a przeprowadzenie postępowania pojednawczego jest zazwyczaj znacznie krótsze.

Wszczęcie mediacji

Ogólne zasady dotyczące prowadzenia postępowania mediacyjnego określają głównie przepisy kodeksu postępowania cywilnego (dział II, rozdział I Mediacja i postępowanie pojednawcze).

Zgodnie z przepisami KPC mediację prowadzi się na podstawie umowy o mediację albo postanowienia sądu kierującego strony do mediacji. Umowa może być zawarta także przez wyrażenie przez stronę zgody na mediację, gdy druga strona złożyła wniosek (art. 184 §1).W umowie o mediację strony określają w szczególności przedmiot mediacji, osobę mediatora albo sposób wyboru mediatora. Mediację prowadzi się przed wszczęciem postępowania, lecz można również za zgodą stron także w toku sprawy.

Mediator zachowuje bezstronność w postępowaniu, które jest niejawne zaś mediator jest obowiązany dochowania w tajemnicy faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z tego obowiązku. W trakcie postepowania bezskuteczne jest powoływanie się w toku postępowania przed sądem lub sądem polubownym na propozycje ugodowe, propozycje wzajemnych ustępstw lub inne oświadczenia składane w postępowaniu mediacyjnym.

Mediacja nie zostanie wszczęta w przypadku gdy:

1. stały mediator, w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówił przeprowadzenia mediacji,
2. strony zawarły umowę o mediację, w której wskazano jako mediatora osobę niebędącą stałym mediatorem, a osoba ta, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, odmówiła przeprowadzenia mediacji,
3. strony zawarły umowę o mediację bez wskazania mediatora i osoba, do której strona zwróciła się o przeprowadzenie mediacji, w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej wniosku o przeprowadzenie mediacji, nie wyraziła zgody na przeprowadzenie mediacji albo druga strona w terminie tygodnia nie wyraziła zgody na osobę mediatora,
4. strony nie zawarły umowy o mediację, a druga strona nie wyraziła zgody na mediację.

Wniosek o przeprowadzenie mediacji zawiera oznaczenie stron, dokładnie określone żądanie, przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie, podpis strony oraz wymienienie załączników. Jeżeli strony zawarły umowę o mediację na piśmie, do wniosku dołącza się odpis tej umowy.

Sąd aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę może skierować strony do mediacji. Po zamknięciu tego posiedzenia sąd może skierować strony do mediacji tylko na zgodny wniosek stron. (Art. 1838. § 1 kpc). Kierując strony do mediacji, sąd wyznacza mediatora; jednakże strony mogą wybrać innego mediatora. Na zgodny wniosek stron sąd może upoważnić mediatora do zapoznania się z aktami sprawy.

Mediator niezwłocznie ustala termin i miejsce posiedzenia mediacyjnego. Wyznaczenie posiedzenia mediacyjnego nie jest wymagane, jeżeli strony zgodzą się na przeprowadzenie mediacji bez posiedzenia mediacyjnego. Z przebiegu mediacji sporządza się protokół, w którym oznacza się miejsce i czas przeprowadzenia mediacji, a także imię, nazwisko (nazwę) i adresy stron, imię i nazwisko oraz adres mediatora, a ponadto wynik mediacji. Protokół podpisuje mediator. Jeżeli strony zawarły ugodę przed mediatorem, ugodę zamieszcza się w protokole albo załącza się do niego, strony podpisują ugodę. W przypadku braku podpisania ugody mediator stwierdza to protokołem. Przez podpisanie ugody strony wyrażają zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie, o czym mediator informuje strony.

Po zawarciu ugody mediator niezwłocznie składa protokół w sądzie, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy według właściwości ogólnej lub wyłącznej. Jeżeli ugoda podlega wykonaniu w drodze egzekucji, sąd zatwierdza ją przez nadanie jej klauzuli wykonalności. Sąd może odmówić jednak nadania klauzuli wykonalności albo zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, w całości lub części, jeżeli ugoda jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności. Ugoda zawarta przed mediatorem ma po jej zatwierdzeniu przez sąd moc prawną ugody zawartej przed sądem.

Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu. (Art. 125.  § 1 k.c.)

Mediator

Mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych. Mediatorem nie może być sędzia z wyjątkiem sędziów będących w stanie spoczynku. Organizacje społeczne i zawodowe mogą prowadzić listy stałych mediatorów oraz tworzyć ośrodki mediacyjne. Wpis na listę wymaga wyrażonej na piśmie zgody mediatora. Informację o listach stałych mediatorów oraz o ośrodkach mediacyjnych przekazuje się prezesowi sądu okręgowego, są one zazwyczaj dostępne na stronach internetowych sądów okręgowych.

Mediator może odmówić prowadzenia mediacji tylko z ważnych powodów, o których jest obowiązany niezwłocznie powiadomić strony, a jeżeli strony do mediacji skierował sąd - również sąd.

Mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji, chyba że wyraził zgodę na prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia. Strony sporu wspólnie ponoszą koszty przeprowadzenia postępowania mediacyjnego. Koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd i zakończonej ugodą znosi się wzajemnie, jeżeli strony nie postanowiły inaczej.

Największym centrum mediacyjnym w Polsce jest Polskie Centrum Mediacji, które organizuje szkolenia oraz egzaminy dla przyszłych mediatorów. Ceny szkolenia i egzaminu do najtańszych nie należą, oscylują w kwotach około 2000 zł. Po pozytywnie zdanym egzaminie mediator zostaje wpisany na listę mediatorów sądowych, cena nie jest jednak zbyt zachęcająca, dla porównania egzamin na certyfikowanego maklera giełdowego czy detektywa to koszt rzędu 500 zł, a sam egzamin mediatora ma tylko charakter wewnętrzny nie jest więc certyfikatem urzędowym.

Wynagrodzenia mediatorów są różne, jeżeli ktoś liczy na to, że po uzyskaniu wpisu na listę mediatorów będzie w stanie zarobić dobre pieniądze musi się liczyć z tym, że nie zawsze tak jest do końca i tylko ci mediatorzy, którzy są w miarę obrotni oraz posiadają już wyrobioną opinię co do swojej skuteczności zarabiają przyzwoite pieniądze, dla wielu jest to jednak tylko zajęcie dodatkowe.

Centra Mediacji, stowarzyszenia mediatorów mają również swoje oczekiwania od kandydatów na przyszłych mediatorów sądowych: muszą się oni cieszyć nieposzlakowaną opinią, posiadać pełną zdolność do czynności prawnej, posługiwać się językami obcymi oraz posiadać wykształcenie wyższe (PCM jednak daje możliwość dla osób ze średnim wykształceniem dla mediatora w sprawach cywilnych-gospodarczych).

Z mediacji bardzo często korzystają podmioty, które prowadzą spory o duże kwoty pieniędzy w przypadku roszczeń spornych, sama mediacja ma w takich sprawach bardzo dużo zalet, poza załatwieniem sprawy w krótkim czasie pozostaje jeszcze kwestia tego, że zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego mediacje przerywają bieg terminu przedawnienia roszczeń a ugoda zawarta przed mediatorem może mieć moc prawną na podstawie które można prowadzić postępowanie egzekucyjne.

Warto więc w dochodzeniu swoich roszczeń rozpatrzyć możliwość przeprowadzenia mediacji.

Autor: Marcin Łysuniec