Coraz głośniejszym echem odbijają się orzeczenia, w których sądy w sporach pomiędzy bankami a kredytobiorcami, którzy zaciągnęli kredyty popularnie określane „frankowymi”, przyznają rację tym drugim. Odsetek spraw zakończonych pomyślnie dla kredytobiorców jest jeszcze niewielki, jednak każde pozytywne rozstrzygnięcie wzmaga falę kolejnych pozwów przeciwko bankom, jak również ułatwia obronę wszystkim tym, którzy pozostają w sporze z bankiem jako strona pozwana – na skutek wypowiedzenia umowy kredytowej. Korzystne dla kredytobiorców orzeczenia bywają także istotnym wyznacznikiem dla innych sądów rozstrzygających podobne sprawy.

Artykułem tym rozpoczynamy cykl publikacji poświęconych właśnie kredytom frankowym a ściślej, kredytom indeksowanym lub denominowanym do waluty obcej.

Aby w pełni zrozumieć problematykę z tym związaną, należy przede wszystkim rozróżnić dwa podstawowe typy kredytów udzielanych przez banki – indeksowane kursem waluty obcej lub denominowane do waluty obcej, bo głównie z takimi mieliśmy w przeszłości do czynienia, przy czym należy zaznaczyć, że mogą występować istotne różnice pomiędzy umowami różnych banków, na co również staramy się zwrócić uwagę w kolejnych publikacjach.

Kredyt indeksowany kursem waluty obcej

Kredyt indeksowany kursem waluty obcej (CHF, EUR itp.) to nic innego jak kredyt udzielony i wypłacony w złotych polskich, jak również w polskich złotych spłacany. Jednak z uwagi na zawarcie w treści umowy kredytowej tzw. klauzuli indeksacyjnej, wysokość zadłużenia kredytobiorcy oraz wysokość raty uzależniona jest ściśle od kursu określonej waluty obcej – najczęściej franka szwajcarskiego lub euro. Mechanizm finansowania polegał na tym, że kredytobiorca wnioskował o udzielenie kredytu w określonej wysokości w złotych polskich i godził się (za cenę niższego oprocentowania niż w przypadku kredytów w złotówkach) na wprowadzenie do treści umowy zapisów, zgodnie z którymi wartość zadłużenia z chwilą wypłaty kredytu przeliczana była na walutę obcą (CHF, EUR), najczęściej według kursu z dnia wypłaty kredytu lub jego transzy. Klient co prawda spłacał kredyt w polskich złotych, jednak ilość spłacanych złotówek musiała odpowiadać wartości raty kredytu wyrażonej w walucie obcej.

Przykładowe postanowienia umowy kredytu indeksowanego:

„W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu waluty obowiązującego w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs waluty obowiązujący w momencie wypłaty poszczególnych transz.”

„Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu”

„Raty spłaty kredytu pobierane są z rachunku bankowego kredytobiorcy prowadzonego w złotych”

„W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej raty kredytu podlegające spłacie wyrażane są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, według kursu sprzedaży zgodnie z tabelą kursów walut obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu”

Przeliczenie salda kredytu oraz docelowej raty na walutę obcą miało oczywiście ten skutek, że wzrost kursu waluty powodował automatyczny wzrost wartości raty spłacanej w złotych, którą kredytobiorca musiał zapewnić na pokrycie zobowiązań wynikających z umowy kredytowej. Tym samym korzyści wynikające z niższego oprocentowania kredytu indeksowanego szybko okazały się mizernym pocieszeniem dla tych, którzy zaciągali kredyt przy kursie franka szwajcarskiego oscylującym w granicach 2,20 zł.

W oparciu o konstrukcję kredytu indeksowanego można przyjąć twierdzenie, że w istocie jest to kredyt złotówkowy a waluta obca jest jedynie miernikiem wyznaczającym wysokość zadłużenia i wysokość raty spłacanej w złotych.

Kredyt denominowany do waluty obcej

W przypadku kredytów denominowanych do waluty obcej konstrukcja umów kredytowych wyglądała nieco inaczej, choć sam mechanizm był zbliżony do indeksacji. Wysokość udzielanego kredytu wskazana w umowie najczęściej wyrażana była w walucie obcej (np. 100 000 CHF) a wypłata kredytu z reguły następowała w walucie polskiej ale odpowiednio do kursu waluty obcej obowiązującego w dniu wypłaty. W walucie obcej wyrażane było także saldo kredytu (zadłużenia) oraz wysokość raty.

Taka konstrukcja umowy niosła ze sobą ryzyko już na starcie – w przypadku wahań kursu waluty pomiędzy dniem zawarcia umowy kredytowej a dniem uruchomienia środków lub transzy, klient mógł otrzymać inną kwotę kredytu w złotych, niż oczekiwał w chwili zawarcia umowy. Nierzadkie były więc przypadki, w których wypłata nie pokrywała zapotrzebowania klienta (w przypadku spadku kursu waluty) lub przekraczała to zapotrzebowanie (w przypadku wzrostu kursu waluty). W niektórych umowach stosowano jednak mechanizmy zabezpieczające klienta przed ewentualnymi różnicami kursowymi do dnia wypłaty kredytu poprzez wskazanie kursu waluty, według którego dokonana zostanie wypłata środków (naturalnie był to kurs z dnia zawarcia umowy kredytowej).

Przykładowe postanowienia umowy kredytu denominowanego:

„Bank udziela kredytobiorcy kredytu w kwocie (...) CHF na okres (...) miesięcy. Kredyt zostanie wypłacony w ciągu trzech dni roboczych w kwocie (…) PLN, co stanowi kwotę (…) CHF przeliczoną według kursu z dnia (...)”

„ Bank udziela kredytobiorcy kredytu w kwocie (...) CHF na okres (...) miesięcy. Kredyt zostanie wypłacony w złotych polskich po przeliczeniu kwoty (…) CHF według aktualnego kursu waluty obowiązującego w banku”.

Spłata kredytu denominowanego odbywała się najczęściej w walucie polskiej, przy czym niektóre banki dopuszczały także spłatę w walucie obcej. Podobnie jak w przypadku kredytów indeksowanych, wzrost kursu waluty miał bezpośredni wpływ na wysokość raty kredytu denominowanego, niezależnie od tego, czy bank dopuszczał spłatę wyłącznie w złotych polskich czy walucie kredytu. Kredyty denominowane są jednak w swojej konstrukcji najbardziej zbliżone do kredytów walutowych, przy czym uznanie ich za walutowe w ścisłym tego słowa znaczeniu jest kwestią mocno dyskusyjną w świetle poglądów doktryny, orzecznictwa sądów oraz uregulowań prawa dewizowego, co jednak wykracza poza przedmiot tego opracowania. Od tego jednak, czy dany kredyt jest indeksowany czy denominowany do waluty obcej w dużej mierze zależy strategia kredytobiorcy w ewentualnym sporze z bankiem, na co zostanie zwrócona uwaga w kolejnych odsłonach publikacji na ten temat.

Autor: Przemysław Jamróz